Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Św. Paraskewy w Uściu Gorlickim
Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Św. Paraskewy w Uściu Gorlickim
Polichromia ścienna, figuralno-ornamentalna, 1938 r., olej i tłusta tempera na zrębie drewnianym ścian i stropach, Serhij Stelmaszczuk ze Spółdzielnią „Ryznyca” zarządzaną przez Onufrego Tkacza. Pomocnicy: W. Błyszczak, S. Ośmak, I. Wylczek, D. Bartek.
Opis zabytku:
Opisywana polichromia jest drugą chronologicznie warstwą i w całości pokrywa malowidła ścienne z XIX w. Sądząc na podstawie zachowanej fotografii archiwalnej, ukazującej wschodnią część nawy, starsza polichromia ograniczała się do motywów ornamentalnych i architektonicznych, akcentujących wewnętrzną tektonikę świątyni, a wykonana została techniką tempery, na cienkim, kredowym gruncie.
Polichromia figuralno – ornamentalna z 1938 r. obejmuje powierzchnie ścian, sklepień, stropów i balustrad w kruchcie (przedsionku), prytworze (babińcu), nawie, sanktuarium i zakrystii,. Wykonana została przez artel malarski - „Spółdzielnię Ryznyca”, kierowany przez artystę malarza Serhija Stelmaszczuka, techniką olejną i tłustej tempery. Pod warstwą malarską, miejsca łączenia belek i desek przeklejone są pasami płótna. Malowidła tworzą spójny program ikonograficzny, dopełniający tematy zrealizowane w malarstwie tablicowym, pozostającym w wyposażeniu cerkwi. Na zespół monumentalnego malarstwa składają się przedstawienia figuralne w polach wydzielonych ornamentalnymi bordiurami i bogatym ornamentem roślinno - geometrycznym oraz swobodnie zakomponowane na powierzchni stropów, teksty modlitewne wpisane w podobne obramienia, elementy symboliczne, fryzy i rozety ornamentalne, malarstwo iluzjonistyczne (w dolnej partii ścian imitujące oponę – kotarę /nawa, prytwor/ i kamienne okładziny – cokoły /sanktuarium, przedsionek/). Wolne powierzchnie ścian monochromatyczne (lokalny kolor: przedsionek i zakrystia - jasnoszary, babiniec i nawa – jasnozielony), z ciemniejszym, patronowym deseniem geometryczno – ornamentalnym w prytworze nawie i sanktuarium. Zróżnicowane w formie, barwne fryzy podkreślają tektonikę poszczególnych wnętrz: podziały architektoniczne, otwory okienne i portale. Wyznaczają podstawy stropów oraz ograniczają iluzjonistyczne okładziny i draperie cokołu. Tło dla figuralnych i symbolicznych malowideł strefy sklepiennej niebieskie, z małymi złotymi gwiazdami, zróżnicowane walorowo dla poszczególnych pomieszczeń. Pola obrazowe dla przedstawień figuralnych dużych rozmiarów, prostokątne zamknięte łukiem, w bordiurach stylizowanych na ludowy haft (na powierzchniach ścian) oraz w tondach (na połaciach sklepiennych).
W sanktuarium, na ścianie pn., ujęta bordiurą, inskrypcja fundacyjna w języku ukraińskim: „Świątynia odnowiona ofiarami miejscowych i rodaków z Ameryki, za duszpast. o. Mychaiła Sobolewskoho, przy udziale nacz. parafii Teodora Wojtowycza i komitetowych cerkwi: Onufrego Romcio, Pawła Pochny, Wasyla Wojtowycza i Filareta Kowalczyka. Prace wykonane przez Spółdzielnię Ryznyca, w zarządzie Onufrego Tkacz pod kierownictwem Sephija Stelmaszczuka - artysty malarza i jego pomocników: W. Błyszczaka, S. Ośmaka, I. Wylczka i D. Bartka. R.B. 1938. Pozłotnicze prace wykonał S. Warchoł.” Powyżej portalu carskich wrót, od strony sanktuarium inskrypcja w języku ukraińskim: „Świątynia ta oddana na chwałę Bożą roku 1786 – odnowiona 1938”.
W przedsionku, w ornamentalnej supraporcie, ponad wejściem do babińca równoramienny krzyż i rozłożona księga Ewangelii z „A” i „Ω”.
Na stropie, w prytworze Bogurodzica stojąca na obłoku, rozpościerająca opiekuńczy welon (Pokrow Bogurodzicy). W wschodniej części ściany północnej obraz Św. Równej Apostołom Olgi Księżnej Kijowskiej (inskr.: Св. Рвнап. Кн. Ольга), ukazanej w pełnej postaci, frontalnie, w szatach książęcych, z krzyżem uniesionym na wysokość głowy i świątynią na lewej dłoni; w tle pejzaż z sylwetką cerkwi. Po przeciwnej stronie, na ścianie południowej Św. Równy Apostołom Włodzimierz Wielki Książe Kijowski (inskr.: Св. Рвнап. Кн. Владимирь), w pełnej postaci, w 3/4 profilu, w szatach książęcych, z unoszonym oburącz krzyżem, na pejzażowym tle. Na balustradzie chóru śpiewaczego ornamentalna supraporta z krzyżem w centrum kompozycji. Na chórze, u podstawy zach. połaci sklepienia, w bordiurze, cyrylicka inskrypcja o treści: "Śpiewajcie Bogu – Carowi naszemu śpiewajcie !".
W nawie, na podniebiu kopuły duży, stylizowany krzyż na tle gwiaździstego nieboskłonu. Na ukośnych połaciach kopuły, poniżej załomu, wplecione w ornamentykę z wici roślinnej, obrazy Św. Ewangelistów – Mateusza (zach.), Marka (pn.), Łukasza (pd.) i Jana (wsch.), spisujących księgi Ewangelii. Wizerunki w tondach, półpostaciowe, w 3/4 profilu, z tetramorficznymi postaciami w pejzażowym tle. U podstawy kopuły, na całym obwodzie nawy fryz z wpisanym cerkiewnosłowiańskim tekstem modlitwy „Ojcze nasz”.
Na podniebiu kopuły sanktuarium gołębica w glorii - symbol Ducha Świętego. Niżej, na ukośnych połaciach, tonda w ornamentalnych supraportach. W nich trzy obrazy figuralne i inskrypcja. Po stronie wsch. Chrystus Acheiropoietis – Mandylion (Chusta Abgara); od pn. i pd. czteroskrzydłe Cherubiny; od zach. wkomponowany w okrąg cyrylicki tekst: „Wielbi dusza moja Pana”.
W zakrystii ornamentalne opasanie zewnętrznego portalu drzwiowego i okna.
Sposób kształtowania malarskiej formy w kompozycjach figuralnych jest realistyczny, nacechowany ekspresją. Laserunki nakładane szerokimi, pewnymi pociągnięciami pędzla, przy mocno zróżnicowanym walorze lokalnego koloru, co daje efekt punktowego oświetlenia silnym, zewnętrznym źródłem. Oblicza postaci o indywidualnych cechach portretowych. Elementy ornamentalne i symboliczne budowane w oparciu o estetykę modernizmu i secesji. Cechy stylistyczne dzieł warsztatu Stelmaszczuka, każą widzieć w nim wykształconego akademicko malarza, o wysokich umiejętnościach w technicznych i kompozycyjnych.