Malowidła ścienne i gmerki we wnętrzu cerkwi św. Onufrego w Posadzie Rybotyckiej.

Datowanie:

W. Kurpik (1967; w odniesieniu do sanktuarium i nawy) : XVI w.

Anna Różycka – Bryzek (1986; w odniesieniu do sanktuarium i nawy) : XV w. (dopuszczając chronologiczne rozwarstwienie zespołu)

J. Giemza (2011; wstępne datowanie) : sanktuarium i nawa – XV w. – pocz. XVI w. (dopuszczając chronologiczne rozwarstwienie zespołu); kruchta (przedsionek) – XVI w.; kaplica górna – pocz. XVI w. i pocz. XVII w. (dwie warstwy chronologiczne).

Malowidła i gmerki odkrył w 1966 roku Wojciech Kurpik, prowadząc prace badawcze i konserwatorskie z ramienia Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Figuralno – ornamentalne malowidła wykonane są techniką fresku, z temperowymi laserunkami. W dolnej strefie sanktuarium na grubszej (dodatkowej) warstwie tynku. Pierwsze prace trwały do jesieni 1967 roku. Kontynuował je w 1968 roku zespół konserwatorów Pracowni Konserwacji Zabytków w Krakowie pod kierunkiem Władysława Zalewskiego. Tego samego roku oględzin malowideł dokonała komisja konsultacyjna Komisji Teorii i Historii Sztuki przy Oddziale Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, w składzie: Józef Dutkiewicz, Lech Kalinowski i Anna Różycka – Bryzek. Efektem tego etapu działań było częściowe odsłonięcie malowideł w sanktuarium i nawie oraz gmerków w kruchcie, podstawowe badania technologiczne pierwotnych tynków i malowideł, wstępne ich rozpoznanie oraz zabezpieczające prace konserwatorskie.

Niestety, prace zostały wkrótce przerwane, a podjęte na nowo dopiero w 1983 roku, z inicjatywy Muzeum Okręgowego w Przemyślu. Prowadzili je Małgorzata Wesołowska-Nowosielska z Wydziału Konserwacji Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i Barbara Kaniewska z Muzeum Okręgowego w Przemyślu. Trwały do 1990 roku. Objęły konserwację malowideł we wnętrzu sanktuarium (z częściową rekonstrukcją – scaleniem kolorystycznym malowideł) oraz techniczne zabezpieczenie warstwy malarskiej i zapraw w nawie (po usunięciu wtórnych pobiał).

W 1986 roku Anna Różycka-Bryzek przeprowadziła pierwszą analizę ikonograficzną i scharakteryzowała zespół malowideł w sanktuarium (z wyłączeniem górnej partii ściany zachodniej), podejmując jednocześnie próbę datowania zabytku. W 2006 roku Jarosław Giemza zaproponował odmienne odczytanie centralnego przedstawienia (poważnie uszkodzonego) w szczycie ściany wschodniej.

W 2010 roku cerkiew stała się własnością Greckokatolickiej Parafii Archikatedralnej w Przemyślu, która w porozumieniu z Polskim Bractwem Kawalerów Gutenberga w Warszawie skutecznie aplikowała w Narodowym Instytucie Audiowizualnym o dofinansowanie pełnej inwentaryzacji (digitalizacji) malowideł ściennych i gmerków. Prace te przeprowadzono w 2011 roku. Cyfrową dokumentację fotograficzno - pomiarową wykonali Paweł i Hanna Myszka przy współpracy Joanny Młynarskiej i Macieja Widzowskiego, zaś rysunki oraz analizę ikonograficzną i historyczną Jarosław Giemza. Oprócz malowideł ściennych w nawie i sanktuarium oraz gmerków w kruchcie, zinwentaryzowano i rozpoznano pozostałości malowideł i gmerki w kaplicy górnej. Prace te są pierwszym i niezbędnym etapem na drodze do pełnej konserwacji wnętrza cerkwi.

Bibliografia :

Kurpik W., Odkrycie malowideł ściennych w cerkwi w Posadzie Rybotyckiej pow. Przemyśl, /w:/ Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Nr 4,  red. Anna Kisielewska, Sanok : MBL, 1966.

Kunysz A., Badania archeologiczno-architektoniczne przy cerkwi w Posadzie Rybotyckiej pow. Przemyśl, /w:/ Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Nr 5, red. Anna Kisielewska, Sanok : MBL, 1967.

Kurpik W., Dalsze prace nad odkryciem malowideł ściennych i napisów w cerkwi w Posadzie Rybotyckiej, /w:/ Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Nr 7, red. Anna Kisielewska, Sanok : MBL, 1968, s. 53-56.

Frazik J. T., O cerkwi w Posadzie Rybotyckiej, /w:/ Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie, lipiec - grudzień 1967, Kraków 1968, s. 841 – 843. Frazik J. T., Wstępne badania architektoniczne cerkwi w Posadzie Rybotyckiej, pow. Przemyśl, /w:/ Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1966, Rzeszów 1968, s. 243-247.

Beiersdorf Z., Cerkiew obronna w Posadzie Rybotyckiej, /w:/ Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, Nr 13, 1968, s. 5-13;

J. Gronek A., Dzieje konserwacji malowideł w cerkwi pw. św. Onufrego w Posadzie Rybotyckiej /w/ Ochrona Zabytków, nr 4/2009, 4(247) LXII Warszawa, s. 5-16

Różycka – Bryzek, A., Program ikonograficzny malowideł cerkwi w Posadzie Rybotyckiej, /w:/ Symbolae Historiae Artium. Studia z Historii Sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, Warszawa 1986, s. 349-365.

Giemza J., O sztuce sakralnej przemyskiej eparchii. Słowem i obrazem. Łańcut 2006, s. 96.

Ze względu na ograniczony czas przygotowania niniejszego opracowania  (1 miesiąc) ma ono charakter szkicu, stanowiącego klucz do udostępnianej równocześnie pełnej, cyfrowej dokumentacji fotograficzno – pomiarowej malowideł i gmerków we wnętrzu cerkwi (prace dofinansowane przez Narodowy Instytut Audiowizualny na wniosek Greckokatolickiej Parafii Archikatedralnej w Przemyślu i Polskiego Bractwa Kawalerów Gutenberga). Elementem tego opracowania są rysunkowe kalki całego malarskiego wystroju świątyni wraz z ikonograficzną i historyczną interpretacją. Podstawowym celem jest szybka, pełna i szeroka prezentacja ustaleń poczynionych w trakcie ostatnich badań i prac inwentaryzacyjnych. Jednocześnie przywołana została dotychczasowa wiedza na temat zabytku, pomieszczona w publikacjach wskazanych w nocie bibliograficznej (w szczególności: Wojciech Kurpik, 1966, 1967; Anna Różycka – Bryzek, 1986). W najbliższej przyszłości opracowanie niniejsze zostanie rozszerzane, opatrzone właściwym aparatem naukowym i udostępniane.