PRZEGRODA OŁTARZOWA – IKONOSTAS

Czas powstania - 1 poł. XIX w.,

przemalowania, renowacje: 1898 r., 1982 r.

Autor (warsztat) - Warsztat z terenu przemyskiej eparchii, Josyf Bukowczyk (1898 r.)

Historia

Przegroda ołtarzowa wykonana w 1 poł. XIX w. dla cerkwi p.w. Archanioła Michała w Turzańsku posiada oryginalną  strukturę, w której rozwinięcie ikonostasu stanowią dwa boczne kioty (ołtarze) mieszczące skrajne ikony rzędu namiestnego. Ramy ikonostasu i kiotów oraz ikony przemalowywane i poddawane renowacjom w 1898 r. (Josyf Bukowczyk). Ikony namiestne Bogurodzicy Hodigitrii i Chrystusa Pantokratora (flankujące carskie wrota) oraz 12 ikon świątecznych zostało skradzionych. Skradzione ikony zastąpiono wykonanymi w 1982 roku.

Materiał, technika : Techniki stolarskie, snycerka, techniki złotnicze, tempera, tłusta tempera i olej na desce, olej na płótnie klejonym do drewnianego podobrazia.

Wymiary - 570 x 760 cm

Opis, znaki, sygnatury, napisy

    Przegroda ołtarzowa wykonana w 1 poł. XIX w. dla cerkwi p.w. Archanioła Michała w Turzańsku. Posiada oryginalną, rzadko spotykaną strukturę. Rozwinięcie ikonostasu stanowią dwa boczne kioty (ołtarze) mieszczące m.in. skrajne ikony rzędu namiestnego. Po stronie pd. - chramową Archanioła Michała (mówiąca owezwaniu cerkwi); po stronie pn. Bogurodzicy Eleusy - wg lokalnej tradycji pochodząca z wyposażenia starszej cerkwi (ponieważ obecna warstwa malarska XIX  wieczna, wskazane badanie na obecność wcześniejszej warstwy). Ramy ikonostasu i kiotów oraz ikony przemalowywane i poddawane renowacjom w 1898 r. (Josyf Bukowczyk). Ikony namiestne Bogurodzicy Hodigitrii i Chrystusa Pantokratora (flankujące carskie wrota) oraz 12 ikon świątecznych zostało skradzionych. Skradzione ikony zastąpione wykonanymi w 1982 roku.

    Ikonostas ramowy, wielostrefowy, czterorzędowy, o kompozycji osiowej i bogatym rozczłonkowaniu płaszczyzny. Ikony współczesne ramie (z wskazanymi wyjątkami). Podziały w poszczególnych rzędach mają formę architektoniczną i wzajemnie sobie odpowiadają. Detal snycerski (pełny i ażurowy) o przewadze form klasycystycznych i regencyjnych. Rama monochromatyczna – jasnoszara i niebieska (pierwotnie zapewne ciemnozielona, jak południowy kiot /po konserwacji/), snycerka  złocona i srebrzona. Przewyższone belkowanie nad centralnym obrazem Deesis akcentuje oś pionową kompozycji. Poziome gzymsy pomiędzy rzędami gierowane powyżej kolumn i pilastrów. Nisze obrazowe obramione profilowanymi, złoconymi listwami, flankowane kolumnami (rząd Deesis), pilastrami (rząd namiestny) i konsolami (rząd prazdników). Predelle w formie architektonicznego, gierowanego cokołu. Łuki ponad carskimi i diakońskimi drzwiami. Ponad carskim wrotami szeroka, ośmioboczna ikona Ostatniej Wieczerzy. Nisze dla ikon Apostołów z Deesis (para postaci na każdej z 6 ikon) zamknięte zdwojonym łukiem. Rząd Proroków tworzą owalne kartusze w ażurowej, snycerskiej oprawie, zestawione w dwie grupy po trzy kartusze, flankujące sylwetową ikonę Ukrzyżowania z postaciami Bogurodzicy i Jana Ewangelisty pod krzyżem.

    Ikony wykonane temperą, tłustą temperą i olejem na podobraziu drewnianym (te na gruncie kredowo-klejowym, oraz olejem na płótnie (te klejone później bezpośrednio do drewnianego podobrazia-tablicy). Rząd ikon namiestnych tworzą półpostaciowe wizerunki: Bogurodzica z Dzieciątkiem – Hodigitria (1982 r.). Carskie wrota ażurowe (motyw wici roślinnej), złocone i srebrzone (przemalowanie). Nad centralną kolumną krzyż na kuli. Para drzwi diakońskich, wypełnionych ażurową kratownicą, z asymetryczną wolutą w zwieńczeniu (przemalowanie). W rzędzie ikon świątecznych obrazy współczesne wstawione w zabytkowe obramienie. Na fotografii archiwalnej z 1968 r. widocznych jest zachowanych 8 spośród 12 oryginalnych prazdników oraz Ostatnia Wieczerza. Są to (od pn.): Boże Narodzenie, Objawienie Pańskie (Chrzest Chrystusa), Spotkanie Pańskie (Ofiarowanie Chrystusa w Świątyni), Przemienienie Pańskie, Ostatnia Wieczerza, Wjazd do Jerozolimy, Zmartwychwstanie Pańskie, Wniebowstąpienie Pańskie, Zesłanie Ducha Świętego. Cztery nisze obrazowe puste. Powyżej prazdników cykl Deesis z wydzielonym, centralnym obrazem tronującego Chrystusa, odzianego w szaty arcykapłańskie. Sześć obrazów Apostołów (12 postaci), z atrybutami, zwróconych w kierunku tronującego Chrystusa. Centralną ikoną zwieńczenia jest sylwetowe Ukrzyżowanie, flankowane kartuszami rzędu prorockiego, zestawionego z sześciu owalnych kartuszy w ażurowej snycerskiej oprawie (w 2 grupach po 3 kartusze). Na każdym z kartuszy po dwie postacie, ukazane w popiersiach, w 3/4 profilu, z atrybutami.

    Oba kioty, w formie wysokich, czterostrefowych, zakomponowanych osiowo nastaw ołtarzowych. Bogato rozczłonkowane, o stylistyce nawiązującej do ikonostasy. Predelle w formie mensy ołtarzowej.

    Kiot południowy po konserwacji, prezentuje oryginalną kolorystykę oraz szeroko stosowane złocenia i srebrzenia detalu snycerskiego. W nim ikony (warstwa autorska), wykonane temperą i olejem na desce. W strefie predelli malowidło ornamentalne z centralnie umieszczonym wazonem z kwiatami (przed konserwacją przemalowane, posiadało kompozycję figuralną wykonaną przez Bukowczyka w 1898 r. - Melchizedek witający Abrahama po zwycięskiej bitwie); wyżej główna ikona kiotu – Archanioł Michał. Ponad nią ikona Św. Jana Złotoustego (przed konserwacją przemalowana, Mandylion wykonany przez Bukowczyka w 1898 r.). W zwieńczeniu malowany kartusz z Okiem Opatrzności.

    W kiocie północnym, stylistycznie bliźniaczym południowemu, w strefie predelli obraz J. Bukowczyka z 1898 r. – Ofiara Abrahama (pod nim zapewne malowidło ornamentalne, analogiczne jak w kiocie południowym); wyżej główna ikona kiotu – Bogurodzica Eleusa. Ponad nią ikona Narodzenia Bogurodzicy. W zwieńczeniu kartusz z reliefowym monogramem maryjnym. Obrazy w kiocie północnym należy przebadać na obecność starszych warstw malarskich.